شیوع چاقی در جهان به درجه ی نگران کننده ای رسیده است. چاقی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به طور قابل توجهی در حال افزایش است. امروزه چاقی دوران بارداری تبدیل به یکی از شایع ترین عوامل خطر در حیطه ی زنان و زایمان تبدیل شده است. چاقی عوارض مرتبط با زایمان را در دوران قبل، حین و بعد از تولد را افزایش می دهد و می تواند حتی منجر به بروز مشکلاتی مرتبط با جنین شود. با توجه به همین موضوع در این مقاله در ارتباط با چاقی در بارداری و عوارض آن می پردازیم.
سقط
اثر BMI بر خطر سقط جنین نا مشخص است. برخی مطالعات پیشنهاد می کنند در این رابطه، اثر دوز افزایشی وجود دارد، یعنی خطر سقط جنین با افزایش BMI افزایش می یابد در حالی که سایر مطالعات این یافته را تائید نمی کنند.
دیابت بارداری
زنانی که در زمان بارداری از چاقی رنج می برند مستعد ابتلا به دیابت بارداری هستند. خطر مطلق دیابت بارداری برای زنانی با وزن طبیعی 0.9 درصد، برای زنانی با اضافه وزن 6.7 درصد و زنان به شدت چاق 9.3 درصد است. در کل حساسیت به انسولین در زنان چاق در مقایسه با زنانی با وزن طبیعی کاهش پیدا می کند. افزایش قند خون در زنانی با دیابت بارداری نتیجه ای از پاسخ نا مناسب انسولین مرتبط با حساسیت انسولین کاهش یافته است. چاقی و دیابت بارداری هر دو مرتبط با مقاومت به انسولین هستند، اما هر وضعیت اثری افزایشی و مستقل بر نتایج حاصله در مادر و نوازد دارد.
وزن بیشتر از سن
وزن بالا در زمان تولد در نوزادانی که از زنان چاق متولد می شوند معمول است. نوزادان مادران چاق از نظر آنتروپومتریک در مقایسه با زنانی با وزن طبیعی به خصوص از نقطه نظر پراکندگی فزاینده چربی در بدن متفاوت هستند.
زایمان از طریق برش سزارین
خطر زایمان از طریق برش سزارین در زنان چاق افزایش یافته و این برش های جراحی از نظر فنی در مقایسه با زنانی با وزن نرمال تمایل به مشکل آفرینی دارند. البته، هیچ اجماع نظری در رابطه با میزان BMI به طور اختصاصی وجود ندارد. زنان چاق 2 تا 4 برابر بیشتر در خطر عفونت زخم پس از جراحی قرار دارند. در میزان بسته شدن زخم نیز کاهشی رخ می دهد و این اتفاق زمانی رخ می دهد که بافت زیر جلدی با عمقی بیش از 2 سانتی متر بسته شده است.
خونریزی پس از زایمان
هرچند خطر افزایش یافته خونریزی پس از زایمان معمولاً به عوارض پزشکی مربوطه مانند زایمان طولانی مدت و نوع زایمان قابل بستگی دارد اما توجه به این نکته حائز اهمیت است که زنان چاق مستعد خونریزی ابتدایی پس از زایمان هستند.
عوارض بیهوشی
چاقی مادر خطر عوارض ناشی از بیهوشی را افزایش می دهد. این عوارض شامل خطر بالای نارسایی اپیدورال، اختلال در عملکرد تنفسی در بی حسی نخاعی، خطر اینتوباسیون سخت و آپنه انسدادی در زمان خواب است که در بیهوشی عمومی مشکل زا هستند.
مراقبت های پس از تولد
مطالعات گزارش داده اند که نوزادان متولد شده از مادران چاق یا دارای اضافه وزن، با احتمال بیشتر (بیشتر از 1.5 برابر) نیاز به حمایت در بخش مراقبت های ویژه ای نوزادان دارند و دلیل این امر نیز افزایش قند خون نوزاد و یرقان است.
ناهنجاری های هنگام تولد
خطر اینکه زنان چاق برای نوزادی با ناهنجاری های همراه تولد باردار باشند به خصوص نقایص ساختاری قلبی و لوله ی عصبی همین طور وجود ناهنجاری هایی مانند کاهش اندام، نقایص مربوط به شکاف های دهانی- صورتی، فتق دیافراگم و اُمفالوسِل افزایش پیدا می کند. این ارتباطات با انجام دو متاآنالیز در این رابطه در سال های اخیر نشان داده شده است.
عواملی که ممکن است در این خطر افزایش یافته در زنان چاق دخیل باشند شامل پیشنهادات ذیل هستند: کمبودهایی در رژیم غذایی به ویژه فولات، تغییر در محیط داخل رحمی مشابه به چیزی که در زنان دیابتی مشاهده می شود.
همچنین مشکلات فنی برای تشخیص دقیق ناهنجاری های همراه تولد و پیش از موعد به دلیل شکل بدن با استفاده از سونوگرافی اولتراسوند.
گرچه مقادیر پائین تر فولات دلالت بر افزایش ناهنجاری های همراه تولد دارد، هیچ مکانیزم واضحی برای این واقعه شناخته نشده است. به نظر می رسد چاقی بر گسترش و متابولیسم فولات تاثیر گذاشته و شاید رژیم غذایی ضعیف تر بر میزان کل فولات نیز تاثیر گذار باشد.
از نظر فنی به دست آوردن تصاویر کافی در رابطه با آناتومی جنین در اسکن های سونوگرافی در بیماران چاق به دلیل وجود عوامل مختلفی چالش برانگیز است: افزایش فاصله ی جنین از سطح پوست، کاهش نفوذ امواج اولتراسوند به دلیل بافت چربی، طولانی شدن زمان اسکن برای دستیابی به تصاویر مناسب که منجر به خستگی اُپراتور و عدم توانایی برای انجام بهینه ی اولتراسونوگرافی می شود. تصاویر ناکافی از جنین به دلیل عوامل ذکر شده در بالا ممکن است تشخیص ناهنجاری های قبل از تولد را در بیماران چاق کاهش داده، بنابراین موجب محدود شدن فرصت مشاوره قبل از تولد میشود. دریافت مشاوره برای زنان باید با توجه به شانس بیشتر ایجاد ناهنجارها (در جنین شان) باشد نه به دلیل شکل بدنی آنها (که به عنوان فردی چاق تشخیص داده شده اند).
پره اِکلامپسی
زنان دارای اضافه وزن به نسبت همتایان غیر چاق خود، در ابتلا به اختلالات افزایش فشار خون در بارداری تا 2 برابر شانس بیشتری دارند. ارتباطی نیز بین چاقی و پره اِکلامپسی وجود دارد. مطالعات متعددی رابطه ی خطی بین پره اِکلامپسی و BMI را نشان داده اند و یک سیستمیک ریویو گزارش داد که خطر پره اِکلامپسی با هر 5 تا 7 کیلوگرم بر متر مربع از BMI دو برابر می شود. مکانیسم دقیق این واقعه نامشخص است و گرچه هیچ روش اثبات شده ای برای جلوگیری از پره اِکلامپسی وجود ندارد، شواهد نشان دادند اجتناب از افزایش وزن بیش از حد و کنترل سفت و سخت قند خون در زنان چاق دارای دیابت مفید هستند.
انسداد عروق در اثر لخته شدن خون در سیاهرگ ها
چاقی مادر یک عامل خطر برای حوادث انسدادی عروق در اثر لخته شدن خون (PTE) قبل و بعد از زایمان است. سیستم نظارت بر مامایی انگلستان (UKOSS) افرادی با BMI بزرگتر و مساوی 30 کیلوگرم بر متر مربع را به عنوان افرادی تعیین کردند که بالاترین میزان خطر برای انسداد عروق ناشی از لخته شدن خون را در حوادث PTE قبل از زایمان دارند.
به دلیل خطر فزاینده ی انسداد عروق در اثر لخته شدن خون در سیاهرگ ها و همین طور برای راحتی راه رفتن بعد از عمل جراحی و آبرسانی مناسب، جوراب های واریس بادی برای تمامی زنانی که تحت عمل زایمان سزارین قرار می گیرند، قبل و بعد از عمل، استفاده شوند.
شیردهی
چاقی مادر با مشکلاتی در آغاز شیردهی و ادامه ی آن همراه است. به نظر می رسد عوامل متعددی در مشکلات شیردهی نقش داشته باشند از جمله ی این موارد می توان به موانع جسمی ناشی از قرارگیری نادرست به دلیل اندازه ی بزرگ پستان، زایمان سزارین، بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت های ویژه ی نوزادان و همچنین مکانیسم های دارویی مانند اختلال در واکنش پرولاکتین (PRL) اشاره کرد. مادر برای شیردهی باید تشویق شود چون این امر هم برای نوزاد مفید است و هم موجب کاهش وزن مادر در دوره ی پس از زایمان شده و منافع متعاقب آن باعث کاهش خطر ایجاد دیابت نوع دوم در زنان مبتلا به دیابت بارداری می شود. موانع شیردهی را می توان با ورود یک متخصص و مداخله ی چند منظوره در مدت قبل از زایمان، اندکی قبل و بعد از آن برطرف کرد.
افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان به نوعی یک زن از هفت زن را تحت تاثیر قرار داده و نشان داده شده است که در جمعیت زنان چاق معمول تر است. در طول مدت بارداری، شیوع افسردگی در زنان چاق حدود 33 درصد نشان داده شده در حالی که برای زنانی با BMI نرمال این میزان تنها 23 درصد است. این روند در زمان پس از زایمان نیز ادامه یافته به این شکل که افسردگی پس از زایمان 13 درصد از مادران چاق و 10 درصد از مادرانی با وزن نرمال را تحت تاثیر قرار می دهد. ارائه دهنگان خدمات سلامت باید نسبت به علائم افسردگی پس از زایمان در جمعیت چاق هوشیار باشند. زمانی که نگرانی در رابطه با سلامت روان زن در دوره ی پس از زایمان دیده شد، او باید برای بررسی بیشتر به پزشک متخصص مراجعه کند.
نکات تکمیلی در ارتباط با چاقی در بارداری و عوارض آن
- چاقی هر دو نسبت سقط و سقط مکرر را افزایش می دهد.
- ویتامین دی و دوز بالای مکمل فولات باید برای زنان چاق مورد توجه قرار گیرند.
- احتمال نیاز زنان باردار چاق مبتلا به دیابت بارداری به انسولین برای کنترل شدن خوب قند خون بیشتر است.
- زنان مبتلا به چاقی مرضی باید در طول دوره ی قبل از زایمان توسط تیم بیهوشی ویزیت شوند.
نیاز است سلامت روان در زنان چاق مورد توجه قرار گیرد.
صحبت نهایی
حاملگی در زنان چاق پرخطر بوده و باید تحت مشاوره و مراقبت صحیح حین حاملگی و زایمان قرار بگیرند. تنها در این صورت است که می توان با افزایش وزن مناسب دوران بارداری، از طولانی شدن مراحل زایمان، وزن زیاد نوزاد و عوارض مربوط به آن پیشگیری کرد. مراجعه به پزشک زنان زایمان متخصص قبل و حین بارداری برای کنترل وضعیت در زنانی که اضافه وزن دارند به صورت منظم بسیار حائز اهمیت است در صورتی که اضافه وزن دارید می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر به مطب دکتر مانیا کاوه - متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
