بدون شک برای بسیاری از زنان که آرزوی داشتن فرزند و مادر شدن دارند؛ تجربه دوران بارداری تا تولد نوزاد یکی از بهترین و ماندگارترین تجربه های زندگی شان است. تمام زوجینی که به دنبال آوردن فرزندی به جمع خود هستند دوست دارند این تجربه در شرایطی نرمال و با آرامش خاطر سپری شود. با این حال گاهی ممکن است بنا به دلایلی دوران بارداری با مشکلات و موانعی مواجه شود که این تجربه شیرین را با نگرانی و ترس همراه کند. سقط جنین یکی از آن جمله اتفاقات ناخوشایندی است که برای زنانی که قصد مادر شدن دارند می تواند رخ دهد. سقط در کنار اثرات فیزیولوژیک که بر سلامت بدن زن دارد، آثار مخرب روانی و روحی مانند افسردگی، احساس گناه و ترس نیز در پی خواهد داشت. حال اگر سقط جنین برای زنی به شکل مکرر و چندین بار رخ دهد؛ این اثرات آسیب‌زا و نگرانی ها بیشتر خواهد بود و زوجین را برای حل این مشکل به تلاش وا می‌دارد.
در این مقاله قصد داریم به بررسی دلایل رخ دادن سقط مکرر جنین و روش های درمان آن بپردازیم.
سقط و سقط مکرر جنین چیست؟
سقط جنین به از بین رفتن جنین داخل رحم و مرگ آن از زمان ایجاد نطفه تا قبل از هفته بیستم بارداری گفته می شود. معمولاً سقط در اولین بارداری شایع است و در صورتی که با پیگیری های لازم برطرف شود چندان نگران کننده نیست؛ اما اگر سقط جنین به صورت پیاپی و تا ۳ مرتبه اتفاق افتد، سقط مکرر یا سقط تکراری نامیده می شود. در واقع اگر پس از اولین سقط، ۲ بار پیاپی دیگر سقط رخ دهد، مشکل سقط مکرر تشخیص داده می شود که نیاز به پیگیری ها و بررسی های جدی تر دارد.
احتمال سقط در حاملگی دوم و بعد از یک بار سقط، ۲۴ درصد، در حاملگی سوم و بعد از دو بار سقط پی‌درپی ۳۰ درصد، در حاملگی چهارم و بعد از ۳ بار سقط پی‌درپی ۳۵ درصد و بعد از ۴ بار سقط پی‌درپی تقریباً ۴۰ درصد خواهد بود.
جهت کشف دلایل سقط مکرر و پیگیری ها و اقدامات درمانی توصیه می شود پس از دومین سقط پیاپی زوجین اقدامات لازم را انجام دهند. به خصوص اگر شرایط زیر شامل حال آن ها شود این بررسی ها بایستی به صورت دقیق تری صورت پذیرد:
خانم بالای ۳۵ سال سن داشته باشد.
سقط جنین پیشین بعد از تشکیل قلب جنین و فعالیت آن رخ داده باشد.
در زوجین مشکل ناباروری تشخیص داده شده باشد.
علت سقط مکرر چیست؟
سقط مکرر به دلایل متفاوتی ممکن است در زنان رخ دهد که برای کشف هر یک از این دلایل روش ها و اقدامات مخصوصی تعیین شده است. با این حال در ۵۰ درصد موارد حتی ممکن است دلیل سقط مکرر در برخی افراد به طور مشخص پیدا نشود که به این موارد سقط غیر قابل توجیه گفته می شود.
در ادامه به برخی از مهم ترین و شایع ترین دلایل سقط مکرر در خانم ها اشاره خواهیم کرد. (توجه داشته باشید که در صورت داشتن سقط مکرر یا مشاهده علائم آن، اکتفا به موارد زیر کافی نمی باشد و لازم است به پزشک متخصص مراجعه فرمایید.)
1. علل ایمونولوژیک در سقط مکرر: یکی از اصلی ترین دلایل سقط مکرر که تا ۶۰ درصد موارد را شامل می شود؛ عوامل ایمونولوژیک (اختلال در سیستم ایمنی) و محیطی است. این علل بیشتر در سه‌ماهه اول بارداری منجر به سقط جنین می‌شوند.
2. علل هورمونی در سقط مکرر: حدود ۱۷ درصد از موارد سقط مکرر به دلیل عوامل هورمونی که معمولاً قبل از هفته ۱۰ بارداری منجر به سقط می‌شوند تشخیص داده شده است. مواردی مانند بیماری‌های تخمدان پلی کیستیک (تنبلی تخمدان)، کمبود هورمون پروژسترون در ابتدای بارداری و اختلالات تیروئیدی به خصوص کم کاری تیروئید.
3. علل مرتبط با ناهنجاری های ساختاری رحم در سقط مکرر: ۱۰ درصد از موارد سقط مکرر به دلیل وجود اختلالات یا ناهنجاری های ساختار رحم تشخیص داده شده است. این موارد بیشتر به سقط در سه‌ماههٔ دوم بارداری منجر می شوند. میوم‌های رحمی، آدنومیوز (ناشی از ضخیم شدن بیش از حد عضلات رحم)، نارسایی دهانه رحم، پولیپ، دیواره (سپتوم) فیبروم و وجود تیغهٔ میانی در رحم، از جمله ناهنجاری های ساختاری رحم می باشند. از روش های تشخیصی برای این مشکلات گرفتن عکس رنگی از حفره رحم و روشی به نام هیستروسکوپی است.
4. علل عفونی در سقط مکرر: ۵ درصد از دلایل سقط مکرر در زنان به دلیل وجود عفونت های داخل رحم و برخی بیماری‌های انگلی یا عفونی در بدن مادر تشخیص داده شده است. بررسی ها نشان داده اند که عفونت‌هایی مانند تب مالت و مالاریا می‌تواند موجب سقط مکرر در زنان شوند. هم چنین عفونت‌هایی مانند توکوپلاسموز و ویروس‌های سرخچه، سرخک، سیتومگال و تب خال می‌توانند به طور کلی سبب سقط به صورت منفرد برای مادر بشوند.
5. علل ژنتیکی و کروموزومی در سقط مکرر: حدود ۵ درصد از موارد سقط مکرر به دلیل مشکلات کروموزومی و ژنتیکی در جنین یا سلول های جنسی زوجین رخ می دهد. این موارد در هر دوره ای از بارداری، می توانند منجر به سقط جنین شود. البته فراموش نشود که بدن از طریق یک مکانیسم طبیعی از تولد جنین با نقص ژنتیکی جلوگیری می کند؛ بنابراین در سه ماهه اول بارداری وجود یک نقص ژنتیکی در جنین از شایع ترین دلایلی است که منجر به سقط آن می شود. از موارد ناهنجاری های ژنتیکی و کروموزومی در جنین می توان به آنیوپلوئیدی های جنین، ناهنجاری های تعدادی و ساختمانی کروموزوم جنینی، تریزومی ها با وجود کاریوتایپ والدین نرمال اشاره کرد.
ناهنجاری های ژنتیکی هم چنین می تواند در خود زوجین وجود داشته باشد و منجر به سقط جنین شود. برای مثال از جمـله علل ژنتیکی در مردان که باعث ناباروری می شود ساختـار معیوب DNA اسپرم، جهش های ژنتیـکی در فرآیند تولید اسپرم و برخی بیماری های ارثی که باعث ناباروری می شوند است. هم چنین در زنان نیز می توان به موارد اختلال در تولید تخمـک، ناتوانایی تخمک در بارور شدن و لقاح، عدم توانایی حرکت در لوله فالوپ اشاره کرد.
6 سایر عوامل مؤثر در سقط مکرر: موارد دیگری نیز در سقط مکرر نقش دارند که حدود ۳ درصد دلایل این رویداد را شامل می شوند.
از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سندرم نقص فسفولیپیدی
- اختلالات جنسی زنان
- دیابت کنترل نشده و بیماری قند خون
- استعمال برخی از داروها
- ترمبوز
- بیماری های قلبی و کلیوی
- مصرف دخانیات و مشروبات الکی
- بارداری با سن بالا (۳۵ سال به بالا)
- فشار به رحم و پارگی کیسه محافظتی جنین
- افسردگی و اضطراب و احساس ترس و وحشت
- مصرف قرص های ضد بارداری
- تغذیه نامناسب
- وجود نوعی آنتی‌بادی در بدن مادر
روش های تشخیص علل سقط مکرر کدام اند؟
پزشکان و متخصصان ناباروری برای کشف دلایل و تشخیص علل سقط مکرر جنین از روش های متفاوتی استفاده می‌کنند. ازجمله این روش ها که شامل سلسله مراتبی جهت تشخیص و درمان سقط مکرر می باشند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
انجام آزمایش خون و بررسی فاکتورهای ضروری در خون مادر و در برخی موارد پدر
سنجش سطح هورمون ها، به خصوص هورمون های تیروئیدی
سنجش و برسی وضعیت کروموزوم های زوجین
بررسی وضعیت رحم از نظر وجود ناهنجاری های ساختاری از طریق روش های عکس رنگی رحم، هیستروسکوپی، هیستروسونوگرافی و...
اقدام جهت بررسی امکان وجود عفونت
اقدام جهت ارزیابی احتمال وجود مشکلات مربوط به اسپرم
بررسی وضعیت سیستم ایمنی
انجام بررسی های لازم برای تشخیص امکان وجود بیماری های زمینه ای مانند دیابت
راه های درمان سقط مکرر چیست؟
در صورتی که مادر سومین سقط پیاپی خود را تجربه کرد لازم است تا به صورت جدی جهت تشخیص علت ها و درمان خود اقدام کند. درمان سقط مکرر وابسته به دلایل آن از طریق متفاوتی صورت می گیرد. در مواردی که علل ایمونولوژیکی برای سقط مکرر تشخیص داده شود؛ داروهایی مثل هپارین، آسپیرین، ویتامین D، ایمونوگلوبولین تزریقی و یا ترکیبی از این داروها تجویز می شود.
در موارد تشخیص به دلیل علل هورمونی، متفورمین و پروژسترون از جمله درمان‌های دارویی مورد استفاده هستند. برای درمان مواردی مانند چسبندگی های رحمی و پولیپ، فیبروم رحمی و همچنین نارسایی های رحمی روش های مختلف پزشکی مانند هیستروسکوپی می تواند برای درمان مشکلات داخل رحم مناسب باشد. ممکن است در موارد مشکلات ساختار رحمی، گاهی نیاز به انجام عمل جراحی (در بیشتر واقع با کمک لاپاراسکوپی) و یا بستن دهانه رحم برای جلوگیری از باز شدن آن و حفظ جنین تا پایان بارداری باشد.
روش های پیشگیری از سقط مکرر
زمانی که اولین سقط رخ داد، بهتر است تا مادر تدابیری جهت پیشگیری از سقط در بارداری های بعدی مورد توجه قرار دهد. در وهله اول توصیه می شود تا پس از مثبت شدن آزمایش بارداری، به طور مرتب با پزشک خود در ارتباط باشد و چکاب های دوره ای را به صورت منظم پیگیری کند. مواردی مانند پرهیز از انجام رفتار های پر خطر و انجام درمان های دارویی و غیر دارویی خودسرانه نیز برای جلوگیری از سقط حائز اهمیت است. هم چنین مادر سعی کند از قرار دادن خود در محیط های پر استرس، یا محیطی که در معرض اشعه x است و همین طور رانندگی با سرعت بالا جلوگیری کند. داشتن سبک زندگی سالم، انجام منظم پیاده روی و ورزش های سبک در برنامه روزانه یکی دیگر از موارد مهم برای سپری کردن دوران بارداری به شکلی نرمال است.
توجه شود که دو مورد مهم و مربوط به سبک زندگی به سقط مکرر مرتبط است؛ استرس و چاقی است. بسیاری از زنان عامل چاقی را در ناباروری و سقط مکرر در نظر نمی گیرند. در حالی که بررسی ها نشان داده است که بهبود کیفیت محیط زندگی، کاهش تنش ها و استرس ها و کنترل وزن تأثیر به سزایی در درمان سقط مکرر جنین داشته است.
مراجعه به پزشک
سقط جنین با علائمی مانند خونریزی شدید، احساس درد در نواحی شکم، زیر شکم، کمر و لگن، تب و پارگی کیسه آب و خارج شدن آب از رحم ممکن است احساس شود. در صورت مشاهده هر یک از این موارد و یا علائم مشکوک دیگر سریعاً با پزشک متخصص خود یا با اورژانس تماس حاصل فرمایید. برای تشخیص علل سقط مکرر و درمان آن می توانید با مراجعه به مطب خانم دکتر مانیا کاوه متخصص زنان و زایمان پیگیری های لازم را جهت اقدام مؤثر و به موقع انجام دهید.
