حاملگی نابجا که به آن حاملگی خارج رحمی نیز گفته می شود، زمانی است که بارداری صورت گرفته اما تخمک خارج از محل طبیعی خود یعنی در لایه داخل رحم قرار می گیرد. در چنین شرایطی تخمک نمی تواند به طور طبیعی رشد کند و عواقب آن می تواند برای فرد بسیار جدی باشد. بیشتر حاملگی های خارج رحمی در لوله رحمی رخ می دهد. با این حال، ممکن است حاملگی در گردنه رحم، تخمدان یا حفره شکم نیز اتفاق بیفتد. حاملگی نابجا بدون درمان سریع می تواند کشنده باشد. به عنوان مثال، لوله رحمی ممکن است پاره شده و باعث خونریزی داخلی شکم و از دست دادن جدی خون شود. حاملگی های خارج رحمی ۳ تا ۴ درصد مرگ و میرهای مربوط به بارداری را شامل می شوند. در این مطلب به طور کامل به حاملگی نابجا پرداخته شده است.
حاملگی نابجا چیست؟
بارداری با بارور شدن تخمک آغاز می شود. به طور معمول، تخمک بارور شده به پوشش رحم متصل می شود. حاملگی نابجا که به آن حاملگی خارج رحمی نیز گفته می شود، زمانی رخ می دهد که تخمک بارور شده در خارج از حفره اصلی رحم رشد می کند. یک بارداری طبیعی در لوله های رحمی، جایی که تخمک با سلول اسپرم روبه رو می شود، رخ می دهد. سپس تخمک بارور شده به رحم منتقل شده و در پوشش رحم کاشته می شود. سپس تخمک به جنین تبدیل شده و تا زمان تولد در رحم باقی می ماند.
با این حال، حاملگی خارج رحمی در محل دیگری از رحم صورت می گیرد. در اکثر موارد، حاملگی خارج رحمی در لوله رحمی ایجاد می شود که به این نوع از حاملگی خارج رحمی، حاملگی لوله ای گفته می شود. گاهی اوقات بارداری خارج رحمی در مناطق دیگر بدن مانند تخمدان ها، حفره شکم یا قسمت تحتانی رحم که به واژن متصل می شود، ایجاد می شود. بارداری نابجا نمی تواند به طور طبیعی پیش برود؛ زیرا تخمک بارور شده نمی تواند زنده بماند. در صورت عدم درمان حاملگی نابجا، بافت در حال رشد ممکن است باعث خونریزی تهدید کننده شود.
علائم حاملگی نابجا
در ابتدا حاملگی خارج رحمی مانند حاملگی طبیعی به نظر می رسد. در این شرایط تست فرد باردار، مثبت خواهد بود و چرخه های قاعدگی از بین خواهند رفت. با این حال، پس از ۴ تا ۱۰ هفته از بارداری خارج رحمی، علائم غیر طبیعی نمایان می شوند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• درد در یک طرف شکم: این درد ممکن است شدید و مداوم باشد.
• خونریزی از واژن: خونریزی از واژن نسبت به خونریزی قاعدگی ممکن است متفاوت باشد.
• درد شانه: درد شانه یکی از علائم شایع خونریزی داخلی است. خونریزی ممکن است عصب فرنیک را تحریک کند و این امر منجر به درد در شانه می شود.
• درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع: درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع نیز می تواند یکی از علائم حاملگی خارج رحمی باشد.
• غش کردن یا بی حالی: در صورت پاره شدن لوله های رحمی، این امر ممکن است باعث ضعیف و بیهوش شدن فرد شود. این یک شرایط اورژانسی پزشکی به شمار می رود.
علل ایجاد حاملگی نابجا
علت اصلی حاملگی خارج رحمی مشخص نیست. در برخی موارد شرایط زیر با حاملگی خارج رحمی مرتبط هستند:
• التهاب و جای زخم در لوله های رحمی ناشی از یک بیماری پزشکی قبلی، عفونت یا جراحی
• عوامل هورمونی
• ناهنجاری های ژنتیکی
• نقائص هنگام تولد
• شرایط پزشکی که بر شکل و وضعیت لوله های رحمی و اندام ها تاثیر می گذارند.
عوامل خطرزای ابتلا به حاملگی نابجا
عوامل زیر منجر به افزایش خطر ابتلا به حاملگی نابجا می شوند:
• حاملگی خارج رحمی قبلی: خطر ایجاد این نوع حاملگی در زنانی که سابقه حاملگی خارج رحمی داشته اند، ۱۰% بیشتر از سایر زنان است.
• سن: بالا بودن سن زنان در هنگام بارداری خطر حاملگی خارج رحمی را افزایش می دهد.
• عفونت: سابقه التهاب و عفونت لوله رحم، رحم یا تخمدان ها می تواند خطر بارداری های خارج رحمی را افزایش دهد. عفونت های مرتبط با حاملگی خارج رحمی شامل بیماری التهاب لگن و سالپنژیت است.
• عفونت های مقاربتی: برخی از عفونت های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا می توانند منجر به حاملگی خارج رحمی شوند.
• سیگار کشیدن: این امر باعث افزایش احتمال بارداری نابجا می شود.
• درمان های بارداری: داروهایی که برای تحریک تخمک گذاری در حین درمان باروری استفاده می شوند با احتمال بیشتری برای بارداری خارج رحمی مرتبط هستند. سابقه ناباروری نیز می تواند به پیشرفت بیماری مرتبط باشد.
• لوله های رحم غیر طبیعی یا آسیب دیده: این موارد می توانند به دلیل جراحی ایجاد شوند.
• جراحی های قبلی: جراحی های قبلی سزارین و برداشتن فیبروم از عوامل خطر زای بارداری نابجا هستند.
• بستن لوله: بستن لوله نوعی جراحی است که از بارداری جلوگیری می کند. در چنین شرایطی ایجاد بارداری با حاملگی خارج رحمی همراه است.
عوارض حاملگی نابجا
در صورت تأخیر در تشخیص یا درمان، عوارض حاملگی ناجا ممکن است بسیار جدی باشد. این عوارض می تواند شامل موارد زیر باشد:
• خونریزی داخلی: در صورت عدم تشخیص یا درمان به موقع، حاملگی خارج رحمی باعث ایجاد خونریزی شدید داخلی می شود. این امر می تواند منجر به شوک و در موارد بسیار شدید مرگ شود.
• آسیب به لوله های رحمی: درمان دیر هنگام می تواند منجر به آسیب لوله های رحمی شود. این امر به طور قابل توجه خطر بارداری های خارج رحمی را در آینده افزایش می دهد.
تشخیص حاملگی نابجا
معاینه لگن می تواند به پزشک در شناسایی نواحی دردناک، حساس به لمس یا وجود توده در لوله رحمی یا تخمدان کمک کند. با این وجود پزشک تنها با انجام معاینه نمی تواند این شرایط را به طور دقیق تشخیص دهد.
• تست حاملگی: پزشک برای تشخیص بارداری از تست خون گنادوتروپین جفتی انسانی استفاده می کند. سطح این هورمون در دوران بارداری افزایش می یابد.
• سونوگرافی: سونوگرافی از طریق واژن به پزشک این امکان را می دهد تا محل دقیق بارداری را مشخص کند. برای این کار، دستگاهی در داخل واژن قرار می گیرد. این دستگاه با استفاده از امواج صوتی تصاویری از رحم، تخمدان ها و لوله های رحمی ایجاد می کند.
• سایر آزمایشات خون: از آزمایش های خون برای بررسی کم خونی یا سایر علائم از دست رفتن خون استفاده می شود.
درمان حاملگی نابجا
تخمک بارور شده نمی تواند در خارج از رحم به طور طبیعی رشد کند. برای جلوگیری از عوارض تهدید کننده زندگی لازم است بافت خارج رحمی از رحم برداشته شود. بسته به علائم و زمان بارداری خارج رحمی، این امر ممکن است با استفاده از دارو، جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی شکمی انجام شود.
دارو
با تشخیص زودهنگام بارداری خارج رحمی، این شرایط اغلب با دارویی به نام متوترکسات درمان می شود. این دارو رشد سلول را متوقف کرده و سلول های موجود را حل می کند. پس از تزریق، پزشک آزمایشات دیگری برای تعیین میزان کارآیی درمان و در صورت نیاز تمدید مصرف دارو تجویز می کند.
جراحی لاپاراسکوپی
سالپینژکتومی و سالپنگوستومی دو عمل جراحی لاپاراسکوپی هستند که برای درمان برخی از حاملگی های خارج رحمی مورد استفاده قرار می گیرند. در روش لاپاروسکوپی یک شکاف کوچک در داخل شکم، نزدیک یا در داخل ناف ایجاد می شود. در مرحله بعد پزشک از یک لوله نازک مجهز به دوربین و نور برای مشاهده ناحیه مورد نظر استفاده می کند. در جراحی سالپنگوستومی، حاملگی خارج رحمی خارج شده و لوله به طور خود به خود التیام می یابد. با این حال، در جراحی سالپینژکتومی، حاملگی خارج رحمی و لوله هر دو برداشته می شوند. انتخاب روش لاپاراسکوپی به میزان خونریزی، آسیب و پارگی لوله بستگی دارد.
جراحی های اضطراری شکمی
اگر حاملگی خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، ممکن است به جراحی اضطراری نیاز باشد. این امر می تواند از طریق برش شکم انجام شود. در برخی موارد، می توان لوله رحمی را با جراحی اضطراری نجات داد. با این حال، به طور معمول لوله پاره شده باید برداشته شود.
پیشگیری از حاملگی نابجا
جلوگیری از بارداری خارج رحمی به طور کامل امکان پذیر نیست. با این حال، افراد می توانند خطر ابتلا به آن را کاهش دهند. ترک سیگار کشیدن می تواند بارداری خارج رحمی را کاهش دهد. همچنین استفاده از کاندوم مردانه خطر ابتلا به بیماری های مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا را کاهش می دهد. این امر منجر به توانایی بارداری سالم می شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
در صورت مشاهده علائم و نشانه های حاملگی خارج رحمی مانند درد شدید شکم یا لگن همراه با خونریزی واژینال، گیجی یا بی هوشی یا درد شانه باید سریعا به پزشک مراجعه کنید؛ زیرا همان طور که اشاره کردیم در صورت تأخیر در تشخیص یا درمان، عوارض حاملگی نابجا ممکن است بسیار جدی باشد. در صورتی که نیاز به مشاوره و معاینه در این مورد دارید می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر مانیا کاوه - متخصص و جراح زنان و زایمان مراجعه کنید.
