تجربه زایمان بی خطر و به دنیا آوردن نوزاد سالم از مهم ترین اهداف مشترک میان مادران و پزشکان در سراسر جهان است. با وجود میلیون ها زایمان موفق در سطح جهان، همچنان عارضه هایی نادر اما جدی وجود دارند که در صورت بروز خطراتی را به مادر و جنین وارد می کنند پارگی رحم یکی از موارد نادر اما مهم و حیاتی در طول زایمان طبیعی است که در صورت وقوع، نیاز به جراحی فوری و ایجاد وضعیت اورژانسی دارد. در پاره شدن رحم، جنین وارد فضای شکمی مادر می شود و خطر خونریزی مادر و مرگ جنین وجود دارد. در این مطلب سعی شده است به بررسی و معرفی عارضه پارگی رحم در حین زایمان و بررسی علل و عوامل آن و نشانه هایی که بایست مورد توجه گیرد بپردازیم. مطالعه این مطلب به همه افراد به خصوص زنان بارداری که تحت عمل سزارین یا جراحی رحمی قرار گرفته اند توصیه می شود.
پارگی رحم
پاره شدن رحم یک عارضه نادر اما حساس است که در هنگام زایمان واژینال احتمال بروز دارد. تنها در کمتر از 1 درصد زنان باردار با دارا بودن شرایطی خاص دچار پارگی رحم می شوند. زنان بارداری که خطر پارگی رحم دارند؛ در بارداری های پیشین عمل سزارین شده اند یا به دلایلی تحت جراحی های رحم قرار گرفته و دارای اسکار یا زخم رحم می باشند. در واقع در پاره شدن رحم در حین زایمان واژینال، لایه های بافت رحم مادر که در سزارین قبلی برش خورده اند از هم جدا می شوند یا زخم ناشی از برش های رحمی از هم باز می شود. بر اثر این رویداد جنین به داخل شکم سر می‌خورد که می‌تواند باعث خونریزی شدید مادر و خفگی جنین شود.
با اینکه انجام زایمان طبیعی بعد از سزارین امکان پذیر است اما احتمال پارگی رحم پس از هر بار سزارین افزایش می‌یابد. معمولاً پزشکان به مادرانی که در زایمان های قبلی تحت عمل سزارین قرار گرفته اند توصیه می کنند که از زایمان واژینال برای جلوگیری از پارگی رحم پرهیز کنند.
پاره شدن رحم در رحم های اسکاردار (سزارین – میومکتومی) یا ناهنجار و بدون اسکار (به عنوان مثال حاملگی در شاخ تکامل نیافته رحم)، رحم های ضربه دیده (تروما) یا در دست‌کاری ها یا اعمال تروماتیزه کننده مانند کورتاژ و سوراخ شدگی ممکن است دیده شود.
پارگی رحم دو نوع دارد: پارگی کامل و پارگی ناقص
پارگی کامل رحم: در این حالت پارگی بافت، تمام لایه های رحم و در بسیاری از موارد سروز پوشاننده رحم را در برمی گیرد. این پارگی سبب ارتباط حفره رحم با حفره شکم می شود. در پارگی کامل ممکن است بخشی از بدن جنینی یا تمام آن از رحم خارج شود و از طریق ناحیه پاره شده وارد حفره شکمی مادر شود. علائم بیماری در پارگی نوع کامل طیف متنوعی دارند که به شدت پارگی و مدت زمان آن بستگی دارد.
پارگی ناقص یا مخفی رحم (از هم گسیختگی رحم): در این حالت از پارگی رحمی عضله رحم مادر جدا می شود اما سروز پوشاننده یا قسمت صفاقی پوشاننده رحم، سالم باقی می ماند. این حالت گاهی بر اثر کشیدگی زخم ایجاد می شود. پارگی ناقص رحم معمولاً بدون علامت است و به دلیل عدم آسیب به پرده های جنینی، خونریزی در این نوع پارگی اصلاً نیست یا خفیف است. پارگی ناقص نیاز به درمان خاصی ندارد.
دلایل و علل مؤثر در پارگی رحم
حرکت کودک در حین زایمان سبب ایجاد فشار به دیواره رحم می شود. در مواردی که شکاف سابق وجود داشته باشد، پارگی رحم ایجاد می شود. برخی عوامل نیز در پاره شدن رحم حین زایمان واژینال نقش دارند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. وجود سابقه جراحی رحمی مانند میومکتومی، کورتاژ و سقط جنین
2. انجام عمل سزارین در زایمان قبلی
3. داشتن زایمان طبیعی بعد از سزارین
4. شاخص توده بدنی (BMI) بالای 30 مادر
5. جراحی فیبروئید (میومکتومی)
6. عمل جراحی ترمیم رحم (برداشتن بخشی از رحم، برداشتن سپتوم رحم)
7. انجام برش های جراحی عمودی و T شکل روی رحم
8. فاصله زمانی کمتر از 24 تا 28 ماه بین زایمان ها
9. حاملگی بیشتر از 40 هفته
10. وجود ناهنجاری های رحمی در مادر
11. وارد آمدن ضربه به رحم، به طور مثال در تصادف یا سانحه
12. زایمان با فورسپس
13. القای زایمان یا اینداکشن در طول مراحل زایمانی
14. پارگی دهانه رحم یا سرویکس
15. جفت پرکرتا یا اینکرتا (انواع چسبندگی جفت)
16. پلی هیدروآمینوس (افزایش مایع آمنیوتیک)
17. ماکروزومی (جنین درشت)
18. بارداری چند قلویی
19. کوریوکارسینوما (سرطان جفت)
20. تحریک رحم توسط داروها برای القای زایمان
21. تجربه بیش از پنج زایمان در گذشته
علائم و نشانه های پارگی رحم
پارگی رحم به طور ناگهانی رخ می دهد و معمولاً علائم مشخصی ندارد. با این حال لازم است مادر پس از توجه به علائم و نشانه هایی که ممکن است به دلیل پاره شدن رحم باشد؛ فوراً خود را به پزشک متخصص و مراکز اورژانس برساند. این علائم شامل موارد زیر می باشند:
1) درد شدید و غیر طبیعی شکم
2) ضعیف شدن عضله رحم و از دست دادن سفتی عضلانی رحم
3) خونریزی بیش از حد واژینال یا ادرار خونی
4) درد ناگهانی ما بین انقباضات رحم
5) ضربان قلب غیر طبیعی جنین
6) عدم پیشرفت زایمان به طور طبیعی
7) قرار گرفتن سر نوزاد در کانال زایمان
8) کندتر یا شدیدتر شدن انقباضات
9) درد ناگهانی در محل جراحی های قبلی و اسکار رحم
10) حرکت نکردن سر جنین در کانال زایمان
11) برآمدگی زیر استخوان پوبیس (استخوان شرمگاهی)
12) بروز علائم شوک در مادر مانند افزایش ضربان قلب، کاهش فشار خون
13) اظهار مادر درباره احساس اینکه چیزی در داخل بدنش پاره شده است.
14) قطع ناگهانی انقباضات رحمی در موارد کمی از زنان
15) دیسترس جنینی (افت دیررس، برای کاردی و از دست رفتن ضربان قلب) شایع ترین یافته
16) بالا رفتن عضو پرزانته و عدم لمس آن در معاینه واژینال
17) لمس اعضای جنین از روی شکم به آسانی صورت پذیرد.
18) درد قفسه سینه
خطرات پارگی رحم
پاره شدن رحم می تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک و آسیب زننده باشد. پاره شدن رحم سبب خونریزی شدید واژینال در مادر می شود با این حال خطر پاره شدن رحم برای جنین بیشتر حائز اهمیت است؛ چراکه جنین با کاهش اکسیژن و خطر خفگی رو به ور می شود. در صورت تشخیص پارگی رحم، بایستی بلافاصله ظرف 010 الی 40 دقیقه، جراحی صورت پذیرد و جنین از رحم خارج شود و عمل اکسیژن رسانی به جنین انجام گیرد.
سگمان تحتانی رحم شایع ترین محل پارگی رحم در طی زایمان است.
سایر آسیب ها و خطراتی که پاره شدن رحم برای مادر و جنین در پی دارد موارد زیر است:
• احتمال عفونت پس از عمل جراحی
• آسیب به لگنچه کلیه
• آمبولی مایع آمنیوتیک
• خونریزی زیاد مادر و انعقاد داخل عروقی منتشر
• نارسایی هیپوفیز در جنین
تشخیص پارگی رحم
همان طور که ذکر شد بروز ناگهانی پارگی رحم و علائم مخفی آن سبب می شود این عارضه برای تشخیص تا حدودی دشوار باشد. ضربان قلب غیر طبیعی جنین و کاهش حرکت جنین در پروفایل بیوفیزیکی، هیپوولمی مادر در اثر خونریزی مخفی از رایج ترین علائم تشخیصی هستند که پزشکان را به پاره شدن رحم مشکوک می کند. البته داشتن شرح داد و معاینه بالینی و در نهایت جراحی به تشخیص نهایی و قطعی منجر می شود. تشخیص قطعی پارگی رحم پس از لاپاراتومی (عمل جراحی برای باز کردن دیواره شکم) تعیین می شود. هم چنین از مانیتورینگ فشار داخل رحمی نیز در برخی موارد برای تشخیص پاره شده رحم استفاده می شود.
درمان پارگی رحم
پاره شدن رحم حین زایمان واژینال، سبب ایجاد عارضه هایی در مادر و جنین می شود که پزشک با تشخیص خود در شرایط بیمار، اقدامات لازم درمانی را برای حفظ جان جنین و مادر باردار انجام می دهد. از میان موارد پارگی رحم، تنها حدود 6 درصد نوزادان و 1 درصد مادران جان خود را از دست می دهند و سایرین با اقدامات اورژانسی می توانند زنده بمانند. تشخیص زود و سریع پارگی رحم و اقدام به موقع برای جراحی در شانس زنده ماندن نوزاد و مادر سهم به سزایی دارد.
در اکثر مواقع انجام سریع زایمان از طریق سزارین در افزایش شانس سلامت مادر و جنین مؤثر است. در مواردی که پاره شدن رحم منجر به خونریزی شدید مادر شود، برای کنترل خونریزی اقدام به تزریق خون به مادر می کنند. هم چنین در مواردی پزشکان ناچار به خروج رحم و انجام هیسترکتومی برای حفظ جان مادر می‌شوند. انجام اقدامات ویژه برای جنین مانند اکسیژن رسانی، احتمال زنده ماندن جنین را افزایش می دهند.
مراقبت های لازم پس از پارگی رحم
اگر تحت عمل برای ترمیم رحم خود پس از پارگی قرار گرفتید؛ لازم تا مدتی برای کسب نتایج درمانی بیشتر به موارد زیر توجه فرمایید:
- تا زمان بهبود کامل زخم ها و بخیه ها، از انجام کارهای سنگین خودداری کنید.
- به تغذیه خود اهمیت زیادی بدهید و از غذاهایی که سبب ترمیم زخم و بهبود بافت آسیب دیده می شوند استفاده کنید. از جمله این مواد غذایی می توان به میوه های تازه، سبزیجات و آجیل و خشکبار و تمام موادی که شامل املاح، ویتامین c، کلسیم و پروتئین است؛ اشاره کرد.
پیشگیری از پارگی رحم
بهترین راه برای پیشگیری از پاره شدن انجام زایمان از طریق جراحی و سزارین است. زایمان واژینال در شرایطی که مادر به تشخیص پزشک مستعد پارگی رحم باشد می تواند خطر آفرین باشد. البته مادران باردار بایستی به این نکته دقت کنند که ترس از پاره شدن رحم نباید آن ها را از زایمان طبعی منصرف کند. بهتر است در ابتدای دوران بارداری مادرانی که سابق سزارین در بارداری های قبلی یا جراحت رحمی داشته اند، با پزشک خود مشورت کرده و مزایا و عواقب هر یک از روش های زایمان خود را به طور دقیق بسنجند.
مراجعه به پزشک
اگر شما هم با توجه به مقاله فوق، ممکن است در هنگام زایمان خود در معرض خطر پارگی رحم قرار بگیرید، به شما توصیه می شود تا با مراجعه به مطب خانم دکتر مانیا کاوه متخصص زنان و زایمان در رابطه با شرایط و وضعیت بارداری خود و جنین تحت معاینه قرار بگیرید و در رابطه با انتخاب مناسب و امن ترین روش زایمان مشاوره دریافت کنید.
