بی اختیاری ادرار وضعیتی است که در آن فرد کنترلی روی اسفنکتر انتهایی مثانه خود ندارد و تخلیه ادرار ناخودآگاه و بدون اختیار او انجام می شود. بی اختیاری ادرار در زنان پدیده ای رایج است و می تواند به صورت خفیف یا شدید بروز پیدا کند. در نوع خفیف بی اختیاری ادرار، هنگام عطسه، سرفه یا خنده قطراتی از ادرار تخلیه می شوند. در موارد شدیدتر این بیماری هم افراد بدون وجود محرک خاصی کنترل خود را بر تخلیه ادرار از دست می دهند. بی اختیاری ادرار در زنان ممکن است در هر سنی رخ دهد و دلایل مختلفی داشته باشد؛ اما به طور کلی این بیماری درمان پذیر است و روش های مختلفی برای درمان آن وجود دارند.
بی اختیاری ادرار چه شکل هایی دارد؟
بی اختیاری ادرار بر اساس عامل محرک و شدت آن به انواع زیر تقسیم بندی می شود:
1) بی اختیاری ادرار فشاری
این نوع از بی اختیاری ادرار زمانی رخ می دهد که عاملی فشار شکمی را افزایش دهد. عواملی مانند عطسه، ورزش کردن، سرفه یا زور زدن می توانند بی اختیاری ادرار را ایجاد کنند. بی اختیاری ادرار فشاری از همه انواع بی اختیاری ادرار شیوع بیشتری در زنان دارد.
2) بی اختیاری ادرار فوریتی
در این نوع از بی اختیاری ادرار که یک سوم موارد بی اختیاری ادرار در زنان را تشکیل می دهد، فشار و ریزش ناگهانی ادرار به قدری زیاد است که فرد مبتلا نمی تواند خودش را به سرویس های بهداشتی برساند. این نوع از بی اختیاری فوریت بسیار شدیدی ایجاد می کند و ابتلا به آن می تواند زندگی اجتماعی افراد را مختل کند.
3) بی اختیاری ادرار مزمن
در این نوع از بی اختیاری، فرد به طور مداوم با تخلیه ادرار ناخواسته رو به رو می شود و فرقی ندارد که در چه وضعیتی بگیرد یا فشار وارده به شکم او تا چه حد زیاد باشد. فرد مبتلا به این نوع از بی اختیاری، در حالت نشسته، خوابیده یا در حال راه رفتن ممکن است کنترل خود را بر تخلیه ادرار از دست بدهد. بی اختیاری ادرار مزمن یا مداوم به ندرت و در پی اعمال جراحی لگنی یا پرتودرمانی لگنی رخ می دهد.
4) بی اختیاری ادرار ترکیبی
بی اختیاری ترکیبی، حالتی است که در آن فرد مبتلا هم دچار فوریت شدید می شود و هم بی اختیاری ادرار او با افزایش فشار شکمی تشدید پیدا می کند.
چه عواملی بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند؟
خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار می تواند تحت اثر عوامل مختلفی افزایش یابد. برخی از مهم ترین عوامل خطر در بی اختیاری ادرار زنان عبارت اند از:
● بارداری
بارداری به علت ایجاد فشار روی عضلات شکمی، عامل بسیار مهمی در ایجاد بی اختیاری ادرار محسوب می شود. نوع فشاری بی اختیاری ادرار یکی از عوارض شایع حاملگی است. البته با انجام روتین ورزش های لگنی، می توان بی اختیاری ادرار را تا حد زیادی کاهش داد.
● نوع زایمان
زایمان طبیعی، ریسک بالاتری برای ابتلا به بی اختیاری ادرار ایجاد می کند. چون زایمان طبیعی نسبت به سزارین فشار بیشتری را به عضلات شکم وارد می کند. از طرف دیگر زایمان های طبیعی طولانی مدت و استفاده از فورسپس ها در فرایند زایمان، احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند. زایمان نوزادانی که وزنی بیشتر از 4 کیلو دارند هم از دیگر عوامل خطر بی اختیاری ادرار محسوب می شود.
علاوه بر این ها یکی از موارد مهم در ابتلا به بی اختیاری ادرار، تعداد دفعات بارداری و زایمان است. به همین دلیل بانوانی که بارداری و زایمان را تجربه نکرده اند کمتر به بی اختیاری ادرار فشاری مبتلا می شوند.
● افزایش سن
افزایش سن و ورود به سن یائسگی، تغییرات هورمونی شدیدی را در زنان ایجاد می کند. کاهش هورمون های جنسی زنانه باعث می شود که عضلات لگنی به تدریج شل شوند و انقباض عادی خود را از دست بدهند. در نتیجه این کاهش انقباض، فرایند تخلیه ادرار بدون کنترل فرد مبتلا رخ می دهد. علاوه بر این ها، افزایش سن احتمال ابتلا به بیماری های دیگر را هم افزایش می دهد. برخی از بیماری ها مانند دمانس و پارکینسون می توانند بی اختیاری ادرار را تشدید کنند.
● هورمون تراپی
استروژن ها به طور معمول اگر به صورت خوراکی مصرف شوند، خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند. البته مصرف موضعی این هورمون چنین عارضه ای ایجاد نمی کند و می تواند خطر ابتلا به عفونت های ادراری را هم کاهش بدهد.
● افزایش وزن
چاقی و افزایش وزن، از مهم ترین علل بی اختیاری ادرار محسوب می شوند. در افرادی با شاخص توده بدنی بالای 30، خطر ابتلا دو برابر می شود.
● مصرف دخانیات و نوشیدنی های کافئین دار
سیگار کشیدن و نوشیدن چای و قهوه باعث شل شدن اسفنکترهای مخطط می شود. در نتیجه انقباض دریچه انتهایی مثانه کم می شود و کنترل افراد بر تخلیه ادرار کاهش می یابد.
علل بی اختیاری ادرار در زنان
بی اختیاری ادرار در زنان می تواند عارضه بیماری های جدی تری باشد. به همین دلیل بررسی علت ایجاد بی اختیاری ادرار اهمیت بالایی دارد. مهم ترین دلایلی که سبب بی اختیاری ادرار می شوند عبارت اند از:
عفونت مثانه
عفونت مثانه باعث بروز انقباضات ناگهانی و بی اختیاری ادرار می شود. این بیماری با درد مثانه و سوزش ادرار بروز پیدا می کند و تشخیص زودهنگام آن اهمیت بالایی دارد.
مثانه نوروژنیک
در بیماری مثانه نوروژنیک، مراکز عصبی آسیب می بینند و در نتیجه این آسیب مراکز کنترل بر ذخیره، کنترل و تخلیه ادرار مختل می شوند. بی اختیاری ادرار از مهم ترین عوارض مثانه نوروژنیک محسوب می شود.
افتادگی مثانه
افتادگی مثانه وضعیتی است که به دلیل ضعف عضلات و تاندون های لگنی رخ می دهد. در این بیماری مثانه از جایگاه طبیعی خود به قسمت های پایین تر نزول می کند. افتادگی مثانه از دلایل عمده بی اختیاری ادرار در زنان محسوب می شود.
جراحی های واژن و رحم
جراحی های لگن و واژن می توانند دلیلی برای بی اختیاری ادرار باشند. به طور معمول در این جراحی ها بین رحم و مثانه یا واژن و مثانه فیستول ایجاد می شود. این اقدام جراحی می تواند بی اختیاری ادرار مداوم را به وجود بیاورد.
دیابت
دیابت هم از دلایل مهم بی اختیاری ادرار محسوب می شود. دیابت می تواند عضلات مثانه را تضیعف کند. این عارضه باعث کاهش انقباض اسفنکرتر انتهایی مثانه می شود و بی اختیاری ادرار را ایجاد می کند.
کهولت سن
به دلیل تحلیل عضلات و تغییرات هورمونی بعد از یائسگی و با افزایش سن، بی اختیاری ادرار بروز پیدا می کند. کهولت سن یکی از دلایل اصلی بی اختیاری ادرار است.
مصرف برخی از داروها
برخی از داروها با اعمال اثرات سیستمیک می توانند انقباض عضلات را کاهش دهند و باعث بی اختیاری ادرار شوند. دیورتیک ها، داروهای ضد افسردگی و برخی از داروهای فشار خون می توانند بی اختیاری ادرار را ایجاد کنند.
درمان بی اختیاری ادرار در زنان
بی اختیاری ادرار با روش های مختلفی درمان می شود. نوع درمان به شدت بیماری بستگی دارد. به طور کلی برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان از سه روش می توان استفاده کرد.
✔ دارودرمانی
دارودرمانی یکی از راه های موثر برای درمان بی اختیاری ادرار محسوب می شود. دارو می تواند در کاهش انقباضات مثانه و افزایش قدرت انقباض اسفنکتر انتهایی مثانه اثر زیادی داشته باشد. داروهای آنتی موسکارینی، خط اول درمان دارویی برای بی اختیاری ادرار در زنان محسوب می شوند. بیمار پس از بهبود علائم و پایان دوران درمان می تواند به تدریج مصرف دارو را قطع کند.
✔ جراحی
پیش از جراحی، لازم است که بیمار تست یورودینامیک یا نوار مثانه بدهد. این تست به پزشک کمک می کند تا نوع بی اختیاری ادرار و جراحی مناسب برای درمان آن را تشخیص دهد. این جراحی ها می توانند از طریق شکم یا واژن انجام شوند.
✔ درمان های نگه دارنده
در درمان های نگه دارنده و حمایتی، بیمار با انجام دسته ای از فعالیت ها و تمرین ها، به تقویت عضلات کف لگنی می پردازد. علاوه بر این، سرکوب و کنترل احساس فوریت برای تخلیه ادرار هم از مواردی است که در درمان بی اختیاری ادرار به این روش انجام می شود.
مراجعه به پزشک
بی اختیاری در زنان یک بیماری درمان پذیر است و روش های مختلفی برای درمان آن وجود دارد. مراجعه زود هنگام به پزشک در کنترل این بیماری می تواند تاثیر بسیار زیادی داشته باشد. به همین دلیل سعی کنید در اسرع وقت در صورت اولین علائم به پزشک مراجعه کنید. شما می توانید برای کنترل و درمان این بیماری به صورت حضوری به مطب دکتر مانیا کاوه متخصص زنان و زایمان فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی زنان مراجعه کنید.
